Өртемчейим Аржаан суу

Аржаан деп сөс “ыдык” азы “эм суг” дээн уткалыг. Тыва кижи аржаанга чүгле кадыкшылын быжыктырар эвес, а сагыш-сеткилин арыглаар. Тыва өг-бүле чыл санында аржааннаар.

Аржаан быжа бээрге, аъттанып-тонанып алгаш, чоруптарлар. Чер четпес кижи болза аржаанны чаладып алыр.
Аржаанга хамаарыштыр тыва кижи кезээде “аржаан чалап алыр”, “аржаанны четтирер”, “аржаанны чалаптар” дээр.

Аржаан девискээринге сагыыр хоругларның чамдыызы бо:
– аржаанның шуут чанынга доктаап, өг, майгын, чадыр тикпес;
– аржаан девискээринге үнүш чулбас;
– аржаан чанын бокталдырбас;
– аржаан бажынче кылаштавас;
– аржаанга хеп чугбас;
– аржаан чанынга улуг шимээн, чогуш-кырыш үндүрбес.

Аржааннап келген кижи агын-көгүн баглап, аъжы-чеминиң дээжизин аржаан ээзинге сөңнээр:
Өршээ, хайыракан!
Өзүм болган, баарым болган
Өртемчейим Аржаан суу!
Адап-сурап чедип келдим,
Човулаңым чодуп көр,
Аарышкым арыдып көр,
Өршээ, өршээ, хайыракан!

Аржаандан чоруп тура, ооң девискээрин аштап-арыглаар, оңгарланы берген черлерни дескилээр.
Ээзинге четтиргенин илередир, байырлажыр:
Човулаңым чоттуң,
Аарыымны арыттың.
Аъжым-чемим дээжизин
Авыралдап делгедим.
Байырлыг, менди-чаагай,
Ачылыг аржааным!