Хүннүң айтырыы чер болгаш тудуг

Чер участогу, бажыӊ-балгат, гараж – бо бүгү шимчевес өнчүге хамааржыр тайылбыр ажылын Тывада Росреестр эргелели удаа-дараа чорудуп келген. Амгы үеде чер болгаш бажыӊ дугайында улусту дүвүредип турар чамдык айтырыгларга ук эргелелдиӊ удуртукчузу Светлана Түлүш тайылбырлап берген.

Республикада халас чер участогу бар бе?

Биче суурларныӊ чурттакчыларынга чер участоктарын халас бээр. Бо чаа өскерилгени «Чер дугайында» Республиканыӊ Үндезин хоойлузунга (№ 886-ВХ-1) 2019 чылдыӊ январь 11-де киирген.
Халас чер участогун бээрде, дараазында негелделерни сагыыр:
Чүгле биче суурнуӊ кызыгаарынга хамааржыр чер участогун бээр;
Бодунуӊ хуу чер участогу чок, ооӊ мурнунда күрүне деткимчезин ап көрбээн улуска бээр;
Биче суурда хуу бажыӊныг, хуу чер участоктуг кижилерге ону бербес.
Тывада бир муӊдан эвээш кижи чурттап турар биче суурлар: Сизим, Шуурмак, Кызыл-Арыг, Өөк, Сесерлиг, Ак-Тал, Иштии-Хем, Элдиг-Хем, Хемчик, Бора-Тайга дээрзин республиканыӊ Чазааныӊ албан ёзу порталында көргүскен.

КАДАСТР ИНЖЕНЕРИНГЕ АКШАНЫ ДОРААН БЭЭР БЕ?

Кадастр ажылдарын кылып бээриниӊ дугайында дугурушкан керээзи-биле ооӊ долу өртээн шимчевес объектиниӊ ээзи ону күрүнениӊ кадастр учедунга азы күрүнеге бүрүткедип алган соонда, төлээр. Ол дээрге чагыкчыныӊ хүлээлгези болур дээрзи «Кадастр ажыл-чорудулга дугайында» № 221-ФХ Федералдыг хоойлунуӊ 36-гы чүүлүнүӊ 4-кү кезээнде көрдүнген.
Чер участогу, бажыӊ, тудуг, чуртталга бажыңы бүрүзүн, доозулбаан тудуглар болгаш шимчевес өнчүнүӊ өске-даа объектилери федералдыг хоойлуга дүүштүр кадастр учедунга турар ужурлуг. Оларга хамаарыштыр кадастр ажылдарын болур-чогууу-биле албан кылдырар. Ынчангаш кадастр инженериниӊ кылып берген ажылыныӊ төлевирин чүгле ол объектини күрүнениӊ кадастр учедунга тургускан соонда, долу хемчээли-биле төлеп бээр.
Кадастр ажылдарыныӊ төлевирин канчаар санажырын керээге киир бижип ап болур. Акша-хөреӊгини дорт шилчидип бээрин азы өске чээли организациязын таварыштыр санажырын (аккредитив) боттары дугуржуп алыр.

«Бажың тудар чер» деп сервисте чүү барыл?

Кызыл хоорайныӊ девискээринге тудуг кылыр черлерни тып тодарадыры дээрге, РФ-тиӊ Чазааныӊ 2020 чылдыӊ апрель 7-де берген даалгаларыныӊ даӊзызында 8-ки пунктузун күүседири болур. Бо ажылды Тывада Росреестр эргелели, ТР-ниӊ Чер болгаш өнчү-хөреӊги хамаарылгаларыныӊ болгаш тудуг яамылары, Кызыл хоорай чагыргазы кады чорудуп турар.
2020 – 2022 чылдарда чурттаар оран-сава тударынга 19 чер участогун, 2 девискээрни тодарадып шилип каан. 2021 чылда чүгле 23035 дөрбелчин метр шөлдүг 2 чер участогунга каът бажыӊнарны тудуп кылган.
2022 чылда оперативтиг штаб Кызылдыӊ дараазында девискээринге тудуглар кылыр деп шиитпирлээн:
- Париж коммунарлары кудумчузунда 34 дугаар бажыӊ;
- Новоселов кудумчузунда 31 дугаар бажыӊ;
- Спутник микрорайондан тура Горгаз девискээринге чедир;
- Магистральнаяда: (7000 дөрбелчин метр), (166 875 дөрбелчин метр), (39 142 дөрбелчин метр), (39 610 дөрбелчин метр), (41 248 дөрбелчин метр);
- Кызыл хоорайда Кечил-оол, Калинин, Островский, Ооржак Лопсанчап кудумчулары, «Трасстрой» КХН девискээринде (182 840 дөрбелчин метр) шөлге;
- Чехов кудумчузунда 8 дугаар бажыӊ;
- Дружба кудумчузунда 35 дугаар бажыӊ;
- Интернациональная кудумчузунда 23 дугаар бажыӊ;
- Кочетов кудумчузунда, 19 дугаар бажыӊ деп адрес­терге чаа бажыңнар тудар.
Амгы үеде ниити 82,3 га шөлдүг 17 чер участогун болгаш 2 девискээрни хөй квартиралыг бажыӊнар, хуу бажыӊнар тударынга хуваап болур.
Даӊзыда кииргени-биле алыр болза, ниити 57 га шөлдүг хөй квартиралыг бажыӊнар тударынга 15 чер участогу-биле 2, а хуу бажыӊнар тударынга 25,3 га шөлдүг 2 девискээрлерни хувааган.
Айыттынган черлерни http://pkk.rosreestr.ru/ шөлүлге-биле веб-капсырылгадан көрүп болур. «Жилищное строительство» деп бижээш, регионнуӊ дугаарын 17:* немей кииргеш, сонуургаан тудуг объектизин шилип көөр.
«Земля для стройки» деп сервистиӊ дузазы-биле инвесторлар тудуг кылыр черин көрүп таныжып алыр. Чурттаар оран-сава тударынга чер участоктарын шалыпкын шиӊгээдип, ажыглалга киирер ажылга эптиг болзун дээш кылган.

Кадастр ажылдарын каш хүн кылырыл?

Кадастр ажыл-чорудулга­зыныӊ дугайында хоойлунуӊ 36-гы чүүлүнге өскерилгени киирген. Хүлээлге керээзи-биле кадастр ажылдарын кылыр хуусаазы үш хүнден көвүдевес ужурлуг деп ында шуут айтып каан.
Ынчангаш хуу дузалал ажыл-агыйын, сад, огород ажылыныӊ чер участоктарынга, боттарыныӊ хуузунда ажыглаар гараж, бажыӊ болгаш өске-даа тудугларыныӊ кадастр ажылдарын чүгле үш хүн дургузунда кылып бээр.
Бир эвес чер участогунуӊ турар чериниӊ девискээринге хамаарыштыр албан чөпшээрелди кылдыртыры негеттинип келген болза, бо таварылгада үш хүн кылыр деп хуусаа аӊаа хамаарышпас. Ону Кадастр ажыл-чорудулгазыныӊ дугайында хоойлунуӊ 39-ку чүүлүнде бижээн.
Бо чаа дүрүмнерни «Россия Федерациязыныӊ Кода-хоорай тударыныӊ дүрүмүнге болгаш РФ-тиӊ чамдык хоойлужудулга актыларынга өскерилгелер киирериниӊ дугайында» 2022 чылдыӊ май 1-де үнген №124-ФХ Федералдыг хоойлуда бижээн.

Чер участогун даштыкы чурттуӊ хамаатылары ап болур бе?

Россияныӊ амгы үеде күштүг хоойлужудулгалары ёзугаар аӊаа хамаарыштыр кезек кызыгаарлаашкыннарны доктаадып каан.
Чижээ, даштыкы чурттуӊ хамаатылары, юридиктиг черлери азы кайы-даа чурттуӊ хамаатызы болбайн турар кижилер Россияныӊ кызыгаар чоогунда чер участогун хуужудар эргези чок. РФ-тиӊ Чер кодекизиниӊ 15 чүүлүнүӊ 3-кү пунктузунда ону айтып каан.
Ындыг девискээрлерни Россияныӊ Президентизиниӊ 2011 чылдыӊ январь 9-та үнген 26 дугаарлыг Чарлыында бижээн.
Ол даӊзыда Тыва Республикадан Каа-Хем, Мөӊгүн-Тайга, Өвүр, Тере-Хөл, Тес-Хем, Эрзин кожууннар кирип турар.
Оон аӊгыда, «Көдээ ажыл-агыйга көрдүнген черлерни ажыглалга киирериниӊ дугайында» 101-ФХ дугаарлыг Федералдыг хоойлунуӊ 3-кү чүүлүнге дүүштүр алырга, Көдээ ажыл-агыйга көрдүнген черлерни оларга чүгле арендага берип болур.
Кызыгаар чоогу девискээрде база көдээ ажыл-агыйга көрдүнген девискээрде чер участогу азы ооӊ үлүү (доля) даштыкы улустуӊ хуу өнчүзү апарган болза, ол черни хоойлуда чурум ёзугаар хавырар. Шак ол чер участогун садарынга хуусаа берип каар.
Бир эвес ээзи ол черни үезинде сатпаан болза, күрүнениӊ азы тус черниӊ бот-башкарылга органы судче билдириишкинни киирер.
Суд ол чер участогун бир болза албадап саттырар, бир болза күрүнениӊ, муниципалитеттиӊ хуу өнчүзү кылдыр дамчыдып бээр. Ындыг чер участогунуӊ өртек-үнезин суд тодарадыр. Хавыргаш, садыпкан чер участогунуӊ акша-хөреӊгизин эрги ээзинге бээр.
Мындыг таварылганы эрге-хоойлуга даянып кылыр. РФ-тиӊ Хамааты дүрүмүнүӊ 238-ки чүүлүнүӊ 2-ги пунктузунда, 101 дугаарлыг Федералдыг Хоойлунуӊ 5-ки чүүлүнүӊ 2,3-кү кезээнде ону айтып бижээн.

Оран-сава дугайында декларация деп чүл?

Шимчевес өнчү-хөреӊги объектизиниӊ дугайында декларация дээрге хуу оран-сава дугайында медээлерни бижээн юридиктиг документ болур.
Капиталдыг тудуг объектилери – квартира, чер бажыӊ, гараж болгаш кижи чурттавас оран-саваныӊ турар черин, ажыглалын, ханазыныӊ материалын, кайы чылда тудуп кылганы дээш оон-даа аӊгы медээлерни декларацияда тодаргай бижээн болур.
Хуу бажыӊ-балгаттыг кижи бүрүзү декларацияны бо чылдыӊ декабрь 31-ге чедир дужаар ужурлуг. Капиталдыг тудуг объектилериниӊ характеристиказыныӊ дугайында декларацияга даянып алгаш, 2023 чылда ол объектилерге күрүнениӊ кадастр өртек-үнезин тургузар. Бир эвес оран-сава дугайында медээлери шын эвес боор болза, ооӊ кадастр өртээ улуг азы эвээш кылдыр санаттына берип болур.
Кандыг-даа шимчевес өнчүнүӊ характеристиказы-биле таныжып алыр дизе, бажыӊ документизиниӊ, тодаргайлаарга, ЕГРН- шимчевес өнчүнүӊ чаӊгыс аай күрүне даӊзызында бижээн медээлерни номчуур.
Декларация дужаарда, Росреестрниӊ (https://rosreestr.gov.ru/) албан ёзу сайтызынче киргеш, «Справочная информация по объектам недвижимости в режиме online» деп кезектен көөр. Оон аӊгыда, Росреестрниӊ кадастр картазындан (https://pkk5.rosreestr.ru/) база көрүп болур.
Бо декларацияны «Күрүнениӊ кадастр өртек-үнезин тодарадыр төвү» Тыва Республиканыӊ күрүне бюджеттиг албан черинге дужаар. Декларация дужаап тургаш, акша төлевес. Ук албан чери доктаамал ажылдап турар.
Бажыӊ-балгадыныӊ тодаргай кадастр өртек-үнезин санадып алыр дизе, декларацияны саазынга азы электроннуг хевирге дужаар ужурлуг. Тодаргай медээни албан чериниӊ телефонунче долгааш, айтырып ап болур.
Харылзажыр телефону: 8(39422)3-37-03.

30 муң объектиниң ээлери кайдал?

1998 чылдыӊ январь 10-га чедир бажыӊныӊ ээзи деп бижээн чүүлү бар-даа болза, шимчевес өнчүнүӊ чаӊгыс аай даӊзызынче кирбээн объектилерниӊ саны 30 ажыг муӊ.

«Россияныӊ чамдык хоойлужудулга актыларынга өскерилгелерни киирериниӊ дугайында» 518 дугаарлыг Федералдыг хоойлуну күүседири-биле, ук объектилерниӊ ээлерин тып илередир ажыл уламчылап турар.
Чижээ, Барыын-Хемчик кожууннуӊ чагыргазында тудуг, чер хамаарылгаларыныӊ килдис даргазы Долаана Сааяныӊ дыӊнадып турары-биле алыр­га, бир чыл дургузунда 1030 объектиниӊ ээлерин тыпкаш, документилерин кылдырган. А 123 объектини кадастр учедундан уштуп каапкан. Херек кырында шуут чок 21 капиталдыг тудугну база кадастр учедундан ужулган.
Тывада Росреестр эргелели шак ындыг бажыӊнарныӊ ээлерин тып илередир айтырыглар талазы-биле Эрзин, Тес-Хем, Тожу, Улуг-Хем кожууннарныӊ, Шагаан-Арыг хоорай чагыргазыныӊ специалистеринге аӊгы өөредилгени эрттирген.
«Девискээр медээлериниӊ национал системазы» күрүне программазынга дүүштүр шимчевес өнчү даӊзызыныӊ долу болгаш шынарлыг медээлериниӊ 95 хуузун 2030 чылга чедир кылырын планнап турар.

Тыва – кадастр инженериниӊ көрүжү-биле
Июль 24 – Россияга кадастр инженерлерниӊ профессионал байырлалы.
Республиканыӊ чараш чурумалдыг янзы-бүрү черлеринге үргүлчү баар аян-чорукчуларныӊ бирээзи – кадастр инженерлери. Оларныӊ ажылчын дептеринде шыгжаттынган фото-чуруктар мөөре­йин профессионал байырлалга уткуштур эрттирип турар. Июль 24 – 25 хүннеринде фоточуруктарны Тывада Рос­реестр эргелелиниӊ болгаш ооӊ салбырларыныӊ соцчеткилерде арнынга көргүзер. Тиилекчини көрүкчүлерниӊ үнелээн «лайк» демдээниӊ саны-биле илередир.

Р. Демчик белеткээн.